Το άρθρο αυτό συντάχτηκε με αφορμή ένα μια σύντομη ιντερνετική συζήτηση σχετικά με το πλαίσιο που οριοθετεί τις φανζίν-εκδόσεις. Ουσιαστικά, είναι μια προσπάθεια να ξεκαθαριστεί η έννοια της “αυτοέκδοσης”, όπως αυτή χρησιμοποιείται για τις d.i.y. εκδόσεις.
Αυτοέκδοση vs Αυτοέκδοση
Τα τελευταία χρόνια στο λεξιλόγιο πολλών έχει προστεθεί η λέξη “αυτοέκδοση”. H αυτοέκδοση (self-publishing) δηλώνει ότι ο εκδότης ενός έργου/βιβλίου, είναι ταυτόχρονα και δημιουργός του. Ο δημιουργός δηλ. είναι υπεύθυνος όχι μόνο γα τη συγγραφή, αλλά και για το στήσιμο, τη διανομή και την προώθηση της δουλειάς του.
Αυτοέκδοση μπορεί να είναι μια διπλωματική εργασία ενός φοιτητή, ιδιωτικές εκδόσεις, βιβλία που κυκλοφορούν με τη μέθοδο print on demand (POD), τα βιβλία των αδερφών Σαββάλα κ.ο.κ.
Είναι γεγονός πως τελευταία στο χορό των αυτοεκδόσεων έχουν μπει και ορισμένοι εκδοτικοί οίκοι, οι οποίοι έχουν αναγνωρίσει στην αγορά την ύπαρξη ανθρώπων που είναι πρόθυμοι να χρηματοδοτήσουν οι ίδιοι την έκδοση των βιβλίων τους (λ.χ. η myedition των εκδόσεων Γκιούρδας).
Σε παγκόσμιο επίπεδο τώρα, οι αυτοεκδόσεις αποτελούν πλέον το μεγαλύτερο ποσοστό των βιβλίων που εκδίδονται. Σημαντική συνεισφορά σε αυτό έχει και η ανάπτυξη της μεθόδου POD που αναφέρθηκε παραπάνω. Λ.χ. μέσω του Lulu έχουν αυτοεκδοθεί πάνω από ένα εκατομμύριο τίτλοι από το 2002 μέχρι σήμερα.
Οι d.i.y. αυτοεκδόσεις (εφ’ εξής “ανεξάρτητες εκδόσεις”), αν και αποτελούν μέρος των αυτοεκδόσεων, παρουσιάζουν ορισμένα ιδιαίτερα γνωρίσματα. Οι ανεξάρτητες εκδόσεις είναι αυτοτελή έντυπα που δημιουργούνται με τη λογική των zines. Ποια είναι όμως αυτή η λογική;
Τα χαρακτηριστικά των φανζίν
Στον πρόλογο του Δωρεάν Περιοδικά Πόλης, ο Ιάσονας Π. ξεχωρίζει τέσσερα κοινά γνωρίσματα των φανζίν.
- Η έκδοσή τους [πραγματοποιείται] με σχεδόν αποκλειστικό σκοπό την επικοινωνία των εκδοτών τους με τον υπόλοιπο κόσμο (κάτι που χαράζει μια λεπτή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα φανζίν και διάφορα πολιτικά έντυπα, που αν και είναι αυτοδιαχειριζόμενα και δεν έχουν σκοπό το κέρδος, καθορίζονται ωστόσο από τις επιταγές μιας ιδεολογίας).
- Η άρνηση της πνευματικής ιδιοκτησίας.
- Η αντιεμπορευματικότητα (που δε σημαίνει ότι τα φανζίν δεν υπακούουν εν μέρει στους νόμους και τις επιταγές του εμπορεύματος, απλά ότι δε βγαίνουν με σκοπό το κέρδος και δεν εμπεριέχουν μισθωτή εργασία των εκδοτών και συνεργατών τους τουλάχιστον).
- Η διακίνησή τους [γίνεται] περιφερειακά, αν όχι εντελώς έξω από τα κατεστημένα κανάλια.
Προσωπικά, ένα ακόμη κοινό γνώρισμα που αναγνωρίζω στην πλειοψηφία των φανζίν είναι η περιορισμένη κυκλοφορία. Ο Mike Gunderloy αναφερόμενος στα zines, είχε γράψει: Δεν αποτελούμε μικρογραφία του μαζικού Τύπου. Δεν εκφράζουμε απρόσωπη επικοινωνία. Ένα προϊόν μαζικής παραγωγής δεν πιστεύω πως αποσκοπεί στην προσωπική επικοινωνία, τουλάχιστον όχι τόσο ειλικρινά και άμεσα όπως ένα zine. Ναι, η άμεση επικοινωνία είναι ο μόνος σκοπός!
Αντεργκράουντ
Τα zines απευθύνονται σε ένα μικρό, σχετικά, κοινό. Ένας πολύ αντιπροσωπευτικός αριθμός αντιτύπων για τα ελληνικά δεδομένα είναι τα 100 αντίτυπα. Αυτός ο αριθμός συναντάται αρκετά συχνά και σε φανζίν του εξωτερικού, ενώ τα πιο “επιτυχημένα” zines (Cometbus, MRR κλπ), τα οποία έχουν παγκόσμια διανομή, τυπώνονται σε κάμποσες χιλιάδες αντίτυπα. Αρκετά συχνά ο χώρος στον οποίο κινούνται και διανέμονται οι ανεξάρτητες εκδόσεις ταυτίζεται με το undeground.
Προφανώς, δεν υπάρχει underground αν δεν υπάρχει mainstream. Αυτό το αναφέρω μιας και λ.χ. στον χώρο των ελληνικών κόμικ ουσιαστικά δεν υπάρχει μια mainstream σκηνή. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο ερασιτεχνισμός βαφτίζεται αυτόματα φανζίν, ενώ στην ουσία είναι ένα από τα πρώτα βήματα μιας έκφρασης που προσπαθεί να εδραιωθεί.
Και τι είναι τελικά φανζίν; Η ανεμελιά, ο ρομαντισμός, ο ενθουσιασμός, η ειλικρινής έκφραση και δημιουργία, η ανάγκη για επικοινωνία.
Όταν το τελείωσα η πρώτη μου σκέψη ήταν τα παζλ και η πλαστελίνη και η υπόγευση ήταν πόσο θα ΄θελα να διαβάσω αυτό το παραμύθι στον πιθανό απόγονό μου και να έχω την εικόνα του να με κοιτάει με μάτια γουρλωμένα και βλέμμα «και μετά; Και μετά;»
Την Παρασκευή 29 Ιουνίου παρουσιάζεται στο Camp το πρώτο μέρος της έκθεσης “Το Αθηναϊκό Underground” με τον χρονικό προσδιορισμό 1964-1983. Η έκθεση φιλοδοξεί να καταγράψει το εύρος αυτού του ιστορικού φαινομένου, τόσο χρονολογικά όσο και περιπτωσιολογικά. Από τις πρώτες νύξεις για το ύφος στις σελίδες του περιοδικού Πάλι έως στον μηδενισμό του punk και τη σταδιακή πολιτικοποίηση και ριζοσπαστικοποίηση του φαινομένου. Από τα δεκάδες έντυπα των 70s και 80s που διανέμονταν στην πλατεία Εξαρχείων έως ψυχεδελικές και underground τάσεις στις γκαλερί της εποχής. Από το παραισθητικό και παραβατικό σινεμά έως τη σχέση των εικαστικών με τη μουσική της εποχής. Η έκθεση θα επιχειρήσει να αναλύσει το κλίμα εκείνης της εποχής, πολιτισμικό και πολιτικό, το οποίο (ίσως) εμφανίζει παράδοξες ομοιότητες με τη σημερινή. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο η ιστορική ανασκόπηση αυτή θέλει ν’ ανοίξει διάλογο με μια ανήσυχη καλλιτεχνική σκηνή των ημερών μας που θα μπορούσε, υπό κάποιο πρίσμα, να θεωρηθεί το “νέο underground”.